Huishoudens

Laat ons beginnen met iets dat we allemaal zeer goed kennen: huishoudelijk energieverbruik.

Jaarlijks verbruikten we in België gemiddeld aan energie in onze huizen, dat komt neer op .

Ok, leuk, maar waar gaat dat allemaal naartoe? Warmte!

Zoals je in de grafiek kan zien, is verwarming de grootste verbruiker met een hilarisch grote voorsprong. Verwarmen doen we meestal door water op te warmen en dan door radiatoren of vloerverwarming in ons huis te pompen. Sanitair warm water is de tweede grootste verbruiker in onze huizen. Als we die twee samentellen, is “water opwarmen” goed voor maar liefst of dus % van ons gezamenlijk huishoudelijk energieverbruik in België. En dat is nog zonder patatjes koken, wasmachine, vaatwas etc. allemaal warmen ze gewoon water op.

In vergelijking verbruiken onze laptops, gsm’s, tablets, TV’s, beamers, frigo’s, diepvriezers, verlichting, kookplaat, oven, microgolf, elektrische fiets en alle andere elektronica in ons huis maar een pietluttige .

Interessant is ook dat “ruimtekoeling” of dus in de volksmond: airco’s (en nu ook steeds meer de koelstand op een warmtepomp) met eigenlijk nagenoeg een afrondingsfout is. België heeft per jaar maar een aantal dagen waarop die echt nodig zijn en dus ondanks dat ze vrij veel voorkomen in huizen, worden ze duidelijk weinig gebruikt.

Overig eindgebruik telt dan nog mee voor . Een verdienstelijke poging, maar net zoals airco’s te weinig verbruik om zelfs nog maar op de grafiek te zetten. In dit artikel draait het om de grote blokken!

Wat leren we daar nu uit?

Water opwarmen is veruit de grootste energieverbruiker in onze huishoudens.

Een warmtepomp kan 3 tot 5 keer efficiënter water opwarmen dan een gasketel. Warmtepompen doen dit door niet echt warmte op te wekken, maar te verplaatsen. Ze halen warmte uit de grond of buitenlucht en “pompen” die warmte naar binnen. Dus voor elke 1 kWh aan elektriciteit die je erin steekt, krijg je 3 tot 5 kWh aan warmte terug. Voor elke 1kWh aan gas die je verbrandt in een gasboiler, krijg je 0.9 kWh aan warmte terug. Geen wonder dat de overheid continu ligt te duwen op het installeren van warmtepompen.

Maar er zit wel een addertje onder het gras: in België is 1 kWh elektriciteit keer duurder dan 1 kWh gas, de grootste kloof van al ons buurlanden. De betere warmtepompen halen 4 of zelfs meer dan 5 keer minder energie voor dezelfde warmte als gas, pas dan worden die rendabel. Dit artikel gaat echter niet over hoe je best kan besparen op je energiefactuur, maar over hoe onze Belgische energietoekomst er uit gaat zien.

Als laatste is er nog een ongelofelijk efficiënte technologie die minder dan 100 euro kost en eigenhandig je energieverbruik aan verwarming kan decimeren: een trui. Echt een aanrader!

Transport

België verbruikte een dikke aan energie voor transport in 2023 (exclusief vliegtuigen, daar kom ik later op terug), dat komt neer op .

Wegvervoer

“De werkmens, alleen in de auto, staat vast aan de Kennedytunnel en op de Brusselse ring.” ~ Belgische Canon

De auto is verantwoordelijk voor het grootste deel van dat energieverbruik met . Het is vrij indrukwekkend dat auto’s alleen een verbruik hebben dat in dezelfde grootteorde zit als hele huishoudens. Een persoon die klein woont, maar veel op de baan is kan makkelijk meer verbruiken met hun auto dan met hun huis.

Wat ik zelf niet had verwacht is dat we met onze auto’s meer energie verbruiken dan alle vrachtvervoer (camions en camionettes) samen! Vrachtvervoer op de weg is verantwoordelijk voor . Camions zijn dan niet per se de efficiëntie zelve, maar door hun bulk zijn ze nog steeds efficiënter per inwoner dan “de eenzame Belg in de auto”.

Ook hier hebben we eigenlijk al een oplossing: elektrische auto’s. Vergeleken met mijn eigen Volvo v40 benzine auto rijdt een vergelijkbare elektrische auto (Volvo EX40) tot (Tesla Model 3, meest efficiënte productie auto op 14/8/25) keer meer kilometers per kWh aan energie.

Openbaar vervoer

Bussen, metro’s en trams samen hebben een verbruik van , nagenoeg niks vergeleken met auto’s en vracht. Wat zelfs nog indrukwekkender is vind ik zelf, is dat treinvervoer (inclusief hogesnelheidstreinen) maar een verbruik heeft van , ruwweg de helft van bussen, metro’s en trams samen! Moest ik treinen apart op mijn grafiek zetten, zou je het blokje gewoon niet meer zien.

Die cijfers gingen over het transporteren van mensen met treinen, goederentransport op het spoor verbruikt met zijn ongeveer evenveel als een laptop 1 keer opladen (per dag per persoon).

Wat leren we hier nu uit?

Net als warmtepompen, zijn elektrische auto’s een “makkelijke” manier om een van de grootste brokken energieverbruik te delen door 5. Een gigantische energiewinst voor eigenlijk weinig impact. Als je zelf dus naar een elektrische auto (en warmtepomp) kan overstappen is dat een van de belangrijkste beslissingen die je kan maken op energievlak. Ook ons vrachtvervoer kan enorm dalen door elektrificatie, het is gewoon een no-brainer voor energiebeleid.

Carpoolen kan zeker ook helpen, aangezien we gemiddeld maar met personen tegelijk in de auto zitten. Misschien is het niet nodig om 2.5 ton staal met ons mee te sleuren om ergens alleen naartoe te gaan.

De beste optie is nog steeds gewoon niet rijden. Een elektrische fiets verbruikt keer minder energie per kilometer dan een benzine auto. Een elektrische step is zelfs nog efficiënter. Beide zijn ze zelfs meer efficient dan gewoon wandelen of fietsen, aangezien een mens ook energie verbruikt en dat niet zo efficient doet als een elektromotor.

Luchtvaart

Luchtvaart is een beetje een “specialleken”. Wie staat in voor het verbruik? Land van oorsprong van de vlucht? Land van herkomst van de passagier? Gedeeld met land waar het vliegtuig land? Tellen overstappen mee? etc.

In de energiebalans wordt gekeken naar hoeveel primaire energie er geleverd wordt aan de luchthavens van België, vooral dan in de vorm van kerosine, maar dat is dus voor alle kerosine die daar verbruikt wordt, ook voor tussenvluchten van buitenlanders en andere tussenstops, lijkt me hier niet echt nuttig.

Om toch een indicatie te geven van de grootteorde van wat de Belgen gezamenlijk aan energie verbrassen op vliegtuigen, doe ik even een simpele berekening:

Gemiddeld verbruik van een vlucht: liter kerosine per 100 passagier-km

Energiewaarde kerosine: per liter

Passagier kilometers door Belgen met vliegtuig, officiële Belgische cijfers: miljard personen-km

Dus: miljard personen-km * (/L * L/ 100 personen-km) =

Luchtvaart door Belgen verbruikt dus naar schatting aan energie per jaar, dat komt neer op .

Dit is de kracht van dit artikel als referentiekader. Je kan officiële cijfers zoeken, zelf een berekening maken, en dan ook zelf een inschatting maken van hoe iets zich verhoudt met de rest van de blokken op deze stapel!

Ik zet luchtvaart echter wel in het geel en haal het straks weer weg, omdat het dus niet op dezelfde manier wordt meegerekend in een energiebalans. Luchtvaart valt een beetje buiten de landsgrenzen.

Luchtvaart even in perspectief

Op het eerste zicht verbruikt vliegen niet zo veel in vergelijking met de andere grote blokken, maar we vliegen niet zo heel vaak!

De Belgische dienst voor mobiliteit heeft een interessante studie gemaakt over het reisgedrag van Belgen. Daar zien we in dat de Belg in 2023 gemiddeld 0.58 keer op reis ging met het vliegtuig. Dat wil dus zeggen dat gemiddeld gezien elke tweede Belg één vlucht maakt in een jaar. Maar die halve vlucht per jaar verbruikt toch ruwweg een vierde van wat alle auto’s verbruikten in een jaar.

Wat leren we daar nu uit?

Hopelijk denk je nu niet: oh het is toch efficient, we gaan meer vliegen! Vliegen is niet efficient, het transportmiddel dat we als vergelijking gebruiken (de auto) is gewoon het minst efficiënte transportmiddel dat de mens ooit heeft uitgevonden naast oorlogsvoertuigen. Vergeleken met andere vormen van transport zijn ze gewoon alle twee slecht.

Vliegen is ook vaak heel veel kilometers in één klap. Het is dus eigenlijk het concept “reizen” dat de echte grootverbruiker is. De beslissing maken om een reis niet te doen, of met een efficient transportmiddel zoals de trein of elektrische auto, kan in 1 beslissing heel veel impact hebben op energieverbruik.

Let wel op: in dit artikel gaat het over energie verbruik, niet de uitstoot van broeikasgassen. Voor meer info over de broeikasgas impact van die transportmiddelen is hier een interessante grafiek van transport in de UK.

Industrie

De Belgische industrie verbruikte samen per jaar, wat neerkomt op .

De petrochemie en chemie sectoren zijn veruit de grootste energieverbruikers in de Belgische industrie. Dit zijn de bedrijven die ruwe olie omzetten in benzine, kerosine, diesel, plastic, kunstmest, medicijnen en duizenden andere chemische producten. Die processen gebruiken enorme hoeveelheden warmte en elektriciteit.

Ik vroeg me af of een aanzienlijk deel hiervan naar de haven van Antwerpen gaat, gezien daar ook de grootste (petro-)chemische cluster bedrijven zijn. Het is verrassend moeilijk om recente cijfers te vinden over het energieverbruik van de haven, maar in het officiële sustainability report van port of Antwerp op pg 65 vind ik het totaalverbruik van de haven in 2017 als . Dat is meer dan de helft van het energieverbruik van de Belgische industrie, in 1 haven.

Voorziet de haven haar eigen energie?

Het leuke aan dit artikel is dat het een soort referentiekader opbouwt waartegen we marketing en nieuwsartikels kunnen vergelijken met de echte cijfers.

Veel makkelijker te vinden dan het totaal verbruik zijn cijfers voor de groene elektriciteitsproductie in de haven. Op de website vinden we bijvoorbeeld 130 windturbines, samen goed voor 370 megawatt aan productiecapaciteit, het grootste onshore windturbinepark in België op het moment van schrijven.

Let op: geen 370 megawatt-uur! 370 MW is de snelheid waarmee elektriciteit kan geproduceerd worden. MWh is de hoeveelheid elektriciteit die effectief geproduceerd is.

370 MW aan windturbines aan een heel optimistische 40% capaciteitsfactor zijn goed voor . Voor het plezier, zet ik dat er even bij op de grafiek aan de productiekant, om het even in perspectief te zetten.

Bovenaan diezelfde website staat er: “In die energietransitie speelt de haven een voortrekkersrol.”. Dat ze dat windmolenpark zetten is fantastisch en de haven claimt ook nergens dat ze hun volledig eigen verbruik opvangen, maar in vergelijking met de schaal van dat verbruik is dat windmolenpark ronduit zielig.

Wat leren we daar nu uit?

België heeft best wel wat zware industrie, maar zelf had ik niet verwacht dat het verbruik in dezelfde grootteorde zou liggen als ons eigen huishoudelijk en transport verbruik. Industrieën als voeding en papier werken op relatief lage temperaturen, dus ook daar kunnen warmtepompen en elektrificatie mogelijks veel besparen. Chemie en Staal zijn lastiger, die gaan in de toekomst waarschijnlijk moeten evolueren naar bijvoorbeeld waterstof, dat bekijken we straks nog!

Diensten en “gelijkgesteld”

Diensten

De industriële sector krijgt het meeste gejank te verduren van de gemiddelde Belg, maar de dienstensector is ook geen kleine verbruiker. De dienstensector verbruikte per jaar, wat neerkomt op . Blijkbaar kost het verwarmen, verlichten, verluchten en voorzien van kantoorgebouwen, ziekenhuizen, scholen, horeca etc best veel energie!

Gelijkgesteld (een term uit de energie accountancy) zijn overige sectoren met een gelijkaardig energieprofiel als diensten. De meest relevante sectoren zijn landbouw, bosbouw en visserij. Landbouw is hierbij interessant omdat het verantwoordelijk is voor % van de CO2 uitstoot in België, maar het verbruikt maar .

Dat is toch sowieso door al die AI datacenters, nee?

Een hot topic dezer dagen zijn de befaamde datacenters, donkere gebouwen waar de computers in staan die je katvideo’s serveren en je powerpoint icoontjes genereren met AI. Die zitten onder deze categorie, maar de officiele cijfers splitsen niet verder op dan “Diensten”.

Dit artikel van VRT pakt uit met de fantastisch dramatische titel: ‘Hoe artificiële intelligentie ons meer kost dan we denken: “Terwijl we slapen, blijft AI dromen”’.

Maar wie het artikel echt leest, ziet dat er geen enkel hard cijfer genoemd wordt. Enkel vage claims als “datacenters in ons land gaan tegen 2035 mogelijk tot 5 keer keer zoveel elektriciteit verbruiken”. Da’s leuk, maar betekent absoluut en helemaal niks als we geen context hebben.

HLN doet dan beter, het rapporteert hetzelfde nieuwtje (gebaseerd op een BCG Consulting rapport), maar start het artikel met de zin: “Vorig jaar hebben de Belgische datacentra samen 3,2 Terawattuur (TWh) aan elektriciteit verbruikt, goed voor 4 procent van het totale verbruik in ons land.”

Die 3,2 TWh omgerekend naar interactief nummer is: .

Ruwweg een 5% van het verbruik van diensten in het algemeen. Dat is nu niet zo apocalyptisch als die artikels doen uitschijnen naar mijn persoonlijke mening.

Nu goed, de artikels gaan over de groei van dit cijfer. De zin “Volgens datzelfde rapport zal het verbruik in de komende tien jaar minstens verdrievoudigen en in 2035 zouden de datacentra goed zijn voor 10 procent van het Belgische elektriciteitsverbruik.” is waar het om draait. VRT nieuws heeft het dan zelfs over “tot 5 keer” in plaats van 3.

Laat ons nu nog 5 keer nemen, dan hebben we het over 3.2 TWh * 5 = in 2050. Qua grootteorde is dan ongeveer wat onze ijzer en staalindustrie vandaag verbruikt, dat is wel al wat meer!

Maak van dit wat je wilt, ontwikkel gerust je eigen mening, maar baseer die op z’n minst op de eerlijke cijfers in context.

Wat leren we daar nu uit?

Dat diensten een minder gekende grootverbruiker is. Als het soort verbruik te vergelijken is met huishoudens, zal wel ook hier veel winst te boeken zijn met warmtepompen en elektrificeren. Data centers en landbouw zijn dan weer minder grote verbruikers dan ikzelf dacht, maar datacenters kunnen wel een pak groter worden in de toekomst.

The big picture

Als je iets onthoudt van dit hoofdstuk over verbruik, laat het dan de volgende dingen zijn.

• Het totale finale energieverbruik van België is , waarvan % elektriciteit ().

• Dat is of ruwweg de inhoud van een long-range elektrische auto batterij per man, vrouw en kind in België, per dag.

• Huishoudens, transport en industrie verbruiken elk ruwweg even veel. Diensten en landbouw is de vierde met iets minder.

• Veruit de meeste energie gaat naar het opwarmen van dingen en het verplaatsen van dingen.

Zonne-energie

Ok, technisch gezien is alle energie buiten nucleair en geothermisch zonne-energie. Wind komt door ongelijke opwarming van de atmosfeer, gas en steenkool zijn dode planten die ooit hun energie kregen van de zon, zelfs stuwdammen halen hun energie uit water dat enkel daar terecht kwam door verdamping.

Dit stukje gaat dus specifiek over zonnepanelen. Zonnepanelen in België produceerden aan totale energie, dat komt neer op .

Als je nu ontgoocheld bent over hoe klein die groene blok is ten opzichte van de rode stapel… ik ook.

Nutteloos weetje: als je onderaan de eenheden in calorieën zet zie je dat we minder zonne-energie produceren dan dat we aan voedsel opeten per persoon per dag (2000 kcal of dus 2 Mcal).

Hoezo de zon schijnt niet altijd?

’s ochtends en ’s avonds schijnt de zon al niet, maar dat is net wanneer mensen vaak koken, verwarmen en douchen met warm water. We hebben dus al iets van opslag nodig om binnen 1 dag de productie van elektriciteit te matchen met het verbruik.

De grootste en belangrijkste vorm van energie opslag voor België zijn 2 stuwdammen in Wallonië: Coo-Trois-Ponts () en Plate-Taille (). Alle “grote batterijen” in België samen die nu (2025) bestaan, zijn op dit moment maar goed voor .

Dat is dus niet veel opslag, maar dat is ook niet meteen onlogisch. We beginnen nu pas (in 2025) te horen van Elia dat er regelmatig stroomoverschotten zijn in de zomer en we dat dus willen kunnen opslaan. Het is logisch dat opslagcapaciteit mee groeit met de capaciteit van hernieuwbare bronnen. Deze batterijen en stuwdammen kunnen dus een aanzienlijk deel van onze zonne-energie opslaan voor later die dag.

Maar dan komt de winter.

Nucleairforum.be publiceert heel interessante maandelijkse statistieken over de elektriciteitsmix in ons land. Daarin zie je duidelijk dat zon goed was voor een maximum van 21% van ons elektriciteitsproductie in Juni 2023 tot een minimum van 1.5% in Januari 2023.

Stel nu nog dat we genoeg zonne-energie produceren in de zomer, met batterijen kom je simpelweg niet tot aan de winter, laat staan erdoor. Zoals we in de vorige slide al zagen, heb je een long-range elektrische autobatterij nodig voor elke persoon in België, om 1 dag aan verbruik te dekken.

Wind energie

“De toekomst van België” volgens het officiële Belgische klimaatplan.

Onshore en offshore samen produceerde aan windenergie in 2023, dat komt neer op .

Daarvan is onshore en offshore wind.

Op vlak van windenergie is dat eigenlijk echt niet slecht (yay, eens een goed puntje!). We zijn daarmee 10e van de wereld in 2023 op vlak van geproduceerde hoeveelheid windenergie per inwoner. Niet slecht voor ons klein Belgenland! Maar onze grafiek liegt niet, het is voorlopig nog steeds weinig.

De Princes Elizabethzone (PEZ) en het befaamde Energie-Eiland

De nieuwe Princes Elizabeth Zone (PEZ), gepland voor ~3.5GW, zou een totale geschatte productie kunnen leveren van per jaar of dus per persoon per jaar.

Dat is wat we idealiter kunnen verwachten van de PEZ en dat is wat die gele blok in de grafiek wil zeggen. Een serieuze uitbreiding van het huidige windmolenpark, dat is zeker! Maar het blijft toch elke keer zweten als we kijken naar de rode stapel. In de volgende slides haal ik die gele blok er terug uit, want die bestaat nog niet, alles op zijn tijd.

Biobrandstoffen

Dit vond ik zelf een interessante categorie, want ik had geen idee dat die zo groot was! Biobrandstoffen leverden aan energie in 2023, dat komt neer op .

Biobenzine en Biodiesel

Samen goed voor .

Heb je jezelf ooit afgevraagd wat de E5 en E10 op de benzinepomp en de B7 op de dieselpomp van het tankstation betekenen? Dat is dus het maximale bijmengpercentage van biobrandstoffen. In E10 zit niet meer dan 10% ethanol, in E5 niet meer dan 5% en in B7 zit niet meer dan 7% biodiesel.

Die biobrandstoffen worden gemaakt van biomassa, dus planten, gewassen of biologisch afval. Ze worden gezien als CO2 neutraal omdat de CO2 die vrijkomt bij hun verbranding nog niet zo lang geleden uit de lucht gehaald was door het groeien van de planten/gewassen waaruit ze gemaakt zijn. Een soort gesloten cyclus.

De essentie van biobrandstoffen hier is dat ze een bepaald process ondergaan waardoor ze inmengbaar worden met “gewone” fossiele brandstoffen en dus makkelijk te introduceren zijn.

De eerste generatie biobrandstoffen werden gemaakt uit eetbare gewassen die gegroeid werden op velden waar anders voedsel op zou gegroeid worden. Toen men inzag dat mensen precies toch liever eten dan dat ze benzine maken, zijn er de zogenaamde “2e generatie” biobrandstoffen gekomen die met nieuwe processen ethanol en biodiesel kunnen maken uit dingen als houtschilfers of delen van eetbare planten die anders afval zouden worden. Exact hoeveel 1ste vs 2e generatie we nog gebruiken in België weet ik niet en kan ik precies ook niet direct een goede bron voor vinden.

Vaste biobrandstoffen en houtskool

Denk houtpellets en -briketten, reststoffen van de papiersector, oogstresten etc. die rechtstreeks verbrand worden. Al deze vaste biobrandstoffen zijn goed voor en dan heb je nog houtskool voor op de barbeque bijvoorbeeld: .

Hernieuwbaar huishoudelijk afval

Voedsel- en keukenafval, tuin- en groentenafval, papier en karton etc. Het aandeel van huishoudelijk afval dat van biologische oorsprong is, kan worden verbrand om elektriciteit of warmte op te wekken. om precies te zijn.

Een letterlijke “dumpster fire” om energie op te wekken. Super, toch?

Warmtepompen

Warmtepompen staan hier ook bij omdat de boekhouding van energie blijkbaar zo werkt dat de warmte die je van buitenshuis naar binnen pompt met een warmtepomp ook gezien wordt als geproduceerde energie. Het elektriciteitsvebruik van een warmtepomp staat er in de linker consumptiestapel bij, dus tellen we de binnengepompte warmte hier mee in de rechter productiestapel.

Ter vergelijking, voor het verwarmen van huizen en sanitair water zijn warmtepompen goed voor aan warmteproductie terwijl we nog steeds aan aardgas en aan gas- en dieselolie (mazout) verbruiken.

Nucleaire energie

De 2 kerncentrales (Doel en Tihange) samen produceerden aan elektriciteit in 2023, dat komt neer op .

Doel had 4 reactoren, in 2023 waren dat er nog 3, nu (2025) zijn het er nog 2:

• Doel 1 (~445MW) gesloten in feb 2025
• Doel 2 (~445MW)
• Doel 3 (~1GW) gesloten in sep 2022
• Doel 4 (~1GW)

Tihange had 3 reactoren, nu zijn het er nog 2:

• Tihange 1 (~1GW) zal sluiten okt 2025
• Tihange 2 (~1GW) gesloten in jan 2023
• Tihange 3 (~1GW)

In 2023 was er dus nog ~3.9GW aan nucleaire capaciteit. Dat is ongeveer een even grote capaciteit als de hele Princes Elizabeth Zone (~3.5GW). Je zou dus verwachten dat die ruwweg evenveel energie zullen produceren in een jaar, maar dat klopt niet! Daarom ben ik niet zo’n fan van het gebruik van xxGW in de media: dat zegt hoe snel energie KAN opgewekt worden, maar niet of het dat ook echt doet.

Er is een groot verschil: Nucleair staat altijd aan, de wind niet. Wanneer er geen wind is wordt er nagenoeg niks van die ~3.5GW effectief gebruikt en gaat de capaciteitsfactor dus omlaag.

Nog een factor is dat het verbruik op ons elektrisch net altijd in balans moet staan met de productie. Het is heel erg traag en complex om een nucleaire reactor af te zetten, en super makkelijk om een paar wind turbines af te zetten. Dus de nucleaire reactoren staan nagenoeg altijd aan, en de wind turbines worden af en aangezet naarmate er meer of minder verbruikt wordt op dat moment. Dat is trouwens de reden dat je soms wind turbines ziet stilstaan ondanks dat er veel wind is.

Theoretisch kan het 3.9GW Belgisch nucleair park dus 3.9GW * 24u/dag * 365 dagen/j = produceren, en het produceerde in 2023 . Dat is dus een capaciteitsfactor van ! Vergelijk dat met de capaciteitsfactor van windenergie () en je ziet dus direct het verschil. We gaan veel meer GW aan wind moeten bijzetten dan we zouden nodig hebben in nucleair voor dezelfde hoeveelheid elektriciteit.

Intermezzo: Elia

Elia is een Belgisch bedrijf dat verantwoordelijk is voor de balans op het elektriciteitsnetwerk. Zij publiceren super interessante data over de elektriciteitsmix per dag! Het is 6 augustus 2025 op het moment van het schrijven van dit artikel, pal in de zomer, de grafiek van Elia ziet er dus zo uit:

Op de x-as zien we het uur van de dag, helemaal links is middernacht, de ochtend in het midden en dan terug avond volledig rechts. Op de y-as zien we dan de verdeling van welke bronnen elektriciteit leverden voor dat moment in tijd. De basis die nagenoeg niet verandert is nucleair (oranje) en gas (grijs). Zonne energie wordt doorheen de dag echt gigantisch! Elia kan grote industriële zonnepaneel installaties laten afzetten of opstarten, maar de panelen op de daken van gewone mensen zoals jij en ik niet. Elia moet dus rond die zonne energie heen werken om het net in balans te houden. Wanneer dan de zon net niet genoeg schijnt in de avond, volledig rechts op de grafiek, komt er een klein beetje water (blauw) bij om het tekort op te vangen. Dat zijn de 2 Belgische gepompte hydro installaties die wat opgeslagen energie terug vrijlaten alsof het grote batterijen waren.

Elke dag is zo’n uniek verhaal van hoe het elektriciteitsnetwerk in balans is gehouden.

Hier was er bijvoorbeeld veel meer vraag en die is dan opgevangen door vooral meer gas (grijs)

En hier was er dan weer heel erg veel wind beschikbaar!

Dit soort grafiekjes gaan precies maar 2 maanden terug, dus ik kan niet kijken in de winter, maar een ander grafiekje van Elia doet dit wel! Voor liefhebbers is hier de link. Op deze link vind je meer overzichtelijke totalen per maand.

Fossiele Brandstoffen

Fossiele brandstoffen verbruikten in totaal in 2023, dat komt neer op

Het verbruik van fossiele brandstoffen is de som van de rechtstreeks gebruikte brandstoffen (zoals benzine, diesel of gas) en de fossiele brandstoffen die gebruikt zijn voor het maken van elektriciteit, voornamelijk in gascentrales.

Fossiele brandstoffen zijn dus nog altijd de grootste energiebron in ons land! En echt geen klein beetje…

Olieproducten: + (als grondstoffen)

Aardgas: + (voor elektriciteit)

Vaste fossiele brandstoffen (dus kolen etc): + (voor elektriciteit)

Fossiele brandstoffen als grondstof

Fossiele brandstoffen worden ook gebruikt als grondstof in de (petro-)chemische industrie om bijvoorbeeld plastic te maken. Technisch gezien is dat dus ook verbruik, want die plastic wordt uiteindelijk verbrand en dus komt het onvermijdelijk toch terug in de atmosfeer terecht. Maar die plastic wordt ook verkocht aan andere landen en zijn dus een grijze zone van wie verantwoordelijk is voor die uitstoot.

In energie-accounting wordt die blok meegerekend als verbruik, maar aangezien dit artikel gaat over energie en geen productie of uitstoot, neem ik die blok er dus tussenuit in dit artikel.

Maar mispak je niet, die blok is gigantisch: werd gebruikt in 2023 als grondstof voor de (petro-)chemische industrie om er andere producten van te maken.

Invoer van energie

België is een netto importeur van energie. We voeren best veel uit, maar heel veel daarvan zijn de producten van onze petrochemische industrie, in energie-accounting telt dat als uitvoer van energie. Als we het hebben over energie-onafhankelijkheid, moeten we die exportproducten dus niet meerekenen.

België importeert dus alle grijze blokken in de grafiek. In de excel en rapport van FOD Economie staat een interessant overzicht van welke landen deze imports voornamelijk afkomstig zijn.

Olie invoer oorsprong

Gas invoer oorsprong

Elektriciteit

Op vlak van elektriciteit dan, in 2023 importeerde we en exporteerde we . Onze elektriciteit imports en exports zijn dus van de grootteorde van al onze hernieuwbare bronnen samengeteld. Maar netto stelt dat niet zo veel voor, dus het gaat eerder om een soort symbiose met onze buurlanden.

The big picture

We zijn aan het einde van ons huidig verbruik en productie van energie. De 2 stapels op de grafiek zijn niet exact ten opzichte van het totaal hieronder omdat ik een aantal kleinere posten heb weg gelaten in beide stapels. Ze zijn te klein om relevant te zijn. In de grafiek staan dus alle grote posten, diegene die het verschil gaan maken.

Te onthouden van consumptie: herhaling

• Het totale finale energieverbruik van België was , waarvan % elektriciteit ().

• Dat is of ruwweg de inhoud van een long-range elektrische auto batterij per man, vrouw en kind in België, per dag.

• Huishoudens, transport en industrie verbruiken elke ruwweg even veel. Diensten en landbouw is de vierde met iets minder.

• Veruit de meeste energie gaat naar het opwarmen van dingen en het verplaatsen van dingen.

Te onthouden van productie

• % van ons elektriciteitsverbruik werd opgewekt uit niet-fossiele bronnen (% hernieuwbaar, % nucleair).
• Dat komt overeen met % van het totale finale energieverbruik van België (% hernieuwbaar, % nucleair). Dit is het stukje groen ten opzichte van het stuk grijs in de rechtse stapel in de grafiek.
• De overige % werd voorzien door fossiele brandstoffen, ongeveer evenveel gas als olie en een klein stukje steenkool.

Wat als we alles op hernieuwbaar willen doen?

Kan dat zelfs?

Ik haal even alle productie blokken weg, de vraag is kunnen hernieuwbare bronnen alleen ons verbruik dragen als we nu een keer zwaar overdrijven. Kunnen we dat gat opvullen?

We maken een aantal simpel te volgen “back of the napkin” berekeningen, grotendeels gebaseerd op de oppervlaktes per type landgebruik gerapporteerd door statbel. Uiteraard gaan die fout zijn, ze zijn veel te simplistisch, maar ze geven ons wel een intuïtie voor de grootteorde vooraleer we ze vergelijken met de echte geschatte potentiële productie van hernieuwbaar zoals geschat door EnergyVille.

Offshore wind

Het Belgische deel van de Noordzee is hectare. Dat komt overeen met km².

Het huidige Belgische windpark kan energie opwekken aan een “snelheid” van ongeveer MW/km² en die turbines hebben een capacity factor van , hetzelfde getal dat we eerder al gebruikten.

Dus, stel dat we het hele deel van de Noordzee dat van België is volzetten met windmolens, geen rekening houdend met vrachtschepen die erdoor moeten kunnen, alle milieu beschermde gebieden volgezet, militaire zones vol met molens, etc, waar komen we dan?

km² * MW/km² en we weten het aantal MW, de snelheid waarmee we elektriciteit kunnen maken.

Stel dat die 24 u * 365 dagen/jaar aan staan, en dan moeten we nog vermenigvuldigen met de capaciteitsfactor want de wind blaast niet altijd.

km² * MW/km² * (365 * 24 * ) =

Dat is echt superveel, maar zelfs de hele Belgische Noordzee vol is niet genoeg om ons huidig verbruik te dragen. We gaan dus sowieso andere bronnen nodig hebben ook

Onshore wind

Stel dat we alle landbouwgrond in ons land, samen goed voor vierkante kilometer, volzetten met windmolens. De capaciteitsfactor op land is lager dan die van op zee: . Dat is logisch, meer wind storing door gebouwen, ze mogen niet groter dan een bepaalde hoogte zijn etc.

We gebruiken de densiteit (aantal windmolens per km² of dus MW/km²) van bestaande windparken: MW/km². Dat komt overeen met ongeveer 1 turbine voor elke 50 voetbalvelden aan landbouwgrond in België, heel gelijkaardig aan de dichtheid van het windmolenpark op de foto hieronder, maar dan tot aan de horizon, zo ver als je kan kijken, op elk stuk veld of akker in België.

Dat komt neer op een potentieel van

Onshore windturbines zijn dan wel minder efficient dan offshore (lagere capaciteitsfactor en mindere dichtheid dan offshore), België heeft simpelweg veel meer landbouwgrond dan het zeegebied heeft. Daardoor is het theoretische potentieel van wind in ons land best hoog! Enfin, in deze simplistische berekening natuurlijk.

Zon

Voor zon nemen we even een sommetje van alle woongebied, nijverheidsgebouwen (industrie dus), handelsgebouwen en openbare gebouwen, goed voor km². Mijn eigen zonnepanelen zijn 2 m² en hebben een capaciteit van 400W. Dat is dus W/m².

Die oppervlaktes gaan over gebouwen EN terreinen, dus je tuin zit daar ook bij. We kappen er dus al de helft af omdat we even enkel willen focussen op daken. We kunnen ook maar een deel van de daken gebruiken. Om makkelijk te rekenen: 50% (op een schuin dak bijvoorbeeld, maar ook schaduw, schouw etc). Dus we zitten aan maar 1/4de of 0.25 van die oppervlakte die echt bruikbaar is voor zonnepanelen. Realistisch gezien is het nog minder, maar we zoeken een bovengrens.

En dan is er nog de capacity factor, bij zon in België is die . De laagste van alle technologieën die we bekeken hebben, want tijdens de nacht is er al niks en overdag “moet ge chance enn”.

Totaal potentieel:

Ondanks die lage cijfers voor oppervlakte en capacity factor zijn zonnepanelen heel erg efficient en kunnen ze dus best veel elektriciteit produceren! Alleen, herinner je van het hoofdstuk over zon: zon is vooral in de zomer, dus overheen een jaar lijkt de productie misschien goed, maar ze is zeer ongebalanceerd.

EnergyVille cijfers

EnergyVille is een samenwerking tussen de Belgische onderzoekspartners KU Leuven, VITO, imec en UHasselt voor onderzoek naar duurzame energie en intelligente energiesystemen. Zij deden de berekening hierboven ook, alleen veel beter onderbouwd en wetenschappelijker. Ze werken ook aan Perspective 2050 dat een simulatie doet van hoe we aan onze energiedoelen kunnen komen tegen 2050 op een kost-efficiënte manier.

Ze hebben 3 grote scenario’s:

• ROTORS: gefocust op het uitbouwen van ons windpotentieel
• REACTORS: gefocust op het uitbouwen van ons nucleair potentieel
• IMPORTS: gefocust op andere mensen het werk laten doen

In het hoofddocument is er ook een soort centraal scenario waar ik de meeste van mijn cijfers haal.

Het is wel spijtig dat zelfs zij geen duidelijke boekhouding publiceren. In hun rapport staat wel dat ze starten van aan energieverbruik in 2023, dus dat komt al overeen met ons cijfers, maar dan beginnen ze met percentages en TWh’s te gooien alsof de lezer dat in haar hoofd allemaal maar perfect kan inpassen in het grotere plaatje. Er is geen voorgestelde, totale “energiebalans” te vinden zoals dit artikel probeert te doen. Kan dus duidelijker naar mijn mening.

Offshore wind

Herinner je ons eigen berekend theoretisch maximum voor offshore wind:

Aangezien zij wel rekening houden met scheepvaart, beschermde gebieden en wettelijke toelatingen is EnergyVille hun realistisch maximumpotentieel dus veel lager dan dat van ons:

Mijn schatting voor de huidige zone en de Princes Elizabeth Zone samen (in het productie hoofdstuk een tijdje geleden) was . Ik nam gewoon de cijfers van de huidige parken over en extrapoleerde die naar de PEZ. In realiteit gaan die parken elkaar wat hinderen en valt het realistische cijfer iets lager uit.

Onshore wind

Voor onshore hadden we, met onze rap-rap berekening, een maximum van

EnergyVille is helemaal niet akkoord, zij schatten het realistisch maximumpotentieel voor onshore windenergie in op

Ze maakten er zelfs een tekeningske bij. In onze berekening namen we een gemiddelde waarde gebaseerd op bestaande windmolenparken, maar uiteraard staan die eerste parken allemaal op heel goede plaatsen en zijn er niet zo veel van die goede plaatsen in ons land. Dus we verliezen all veel mogelijke productie simpelweg omdat sommige plaatsen meer wind zien dan anderen.

Daarnaast, en dat staat niet in hun blogpost, hebben we nog het issue van publieke opinie. Onshore wind turbines hebben het grote nadeel dat ze opvallend zijn en als iets opvallend is, zullen mensen erover klagen. Zonnepanelen en offshore wind zijn in vergelijking veel subtieler en kunnen we dus sneller en masse uitrollen.

Zon

Onze inschatting voor het maximumpotentieel voor zon was

EnergyVille schat het realistisch in op

Zonne-energie is dus de bron met het meeste realistische potentieel in ons lijstje, maar vergeet niet dat het een enorm deel van die energie opwekt tijdens de zomer, we zitten dus met die zware onbalans, die we nog niet kunnen opslaan.

Wat met nucleaire energie?

In het centrale scenario wordt er eigenlijk niet echt gekeken naar nucleaire capaciteit. Het komt simpelweg te traag op gang.Zelfs in het REACTORS scenario rekent EnergyVille op een maximum potentiële productie van tegen 2050.

Die schatting is gebaseerd op het idee dat SMRs beschikbaar worden tegen 2040-2045 en dat is een verre toekomst om voorspellingen voor te maken. Er wordt ook een extra nieuwe generatie reactor gebouwd, maar die duren vaak 25+ jaar om operationeel te zijn. Daarnaast is nucleair bij de duurste vormen van elektriciteit in euro’s per kWh.

Zelf ben ik grote fan van nucleaire energie als concept, maar als ik de cijfers zie, zie ik gewoon niet echt een goede toekomst voor nucleaire energie vooraleer die SMRs er zijn. Aangezien we ook het centrale scenario proberen volgen, zet ik nucleair niet op de grafiek.

De finale: het plaatje laten kloppen

Hier staan we dan, zo veel tekst en uitleg, cijfers en berekeningen. En nog zo een groot gat om te vullen, maar er zijn nog 2 finale wapens die we kunnen gebruiken om de boel recht te trekken: efficiëntie en import.

Deze cijfers zijn gebaseerd op de PATHS 2050 studie van EnergyVille. Dit is een voorspelling, een simulatie. Alle cijfers komen dan ook in verschillende scenario’s en mogelijkheden en zelfs dan kan EnergyVille er naast zitten. De cijfers die ik hier gebruik draaien rond een centraal scenario en mijn doel is wederom vooral om grootteordes in je hoofd te krijgen. Alle voorspellingen nemen we altijd best met een korrel zout.

Elektriciteit is potverdikke efficient

Een warmtepomp geeft je voor elke 1 kWh elektriciteit die je erin steekt, 3 tot 5 kWh aan warmte terug. Een gasboiler geeft je voor elke 1 kWh aan gas 0.9 kWh aan warmte terug.

Een elektrische auto rijdt (Volvo EX40) tot (Tesla Model 3, meest efficiënte productie auto op 14/8/25) keer meer kilometers per kWh dan een benzine auto (vergeleken met mijn eigen Volvo v40).

Laat die cijfers even bezinken terwijl je naar de grafiek hiernaast kijkt. We hebben 2 technologieën die de 2 grootste blokken verbruik (transport en warmte) gewoon kunnen delen door 3 of zelf 5!

…

EnergyVille schat dat we zo van een totaal rond de in 2023 kunnen zakken naar door warmtepompen en elektrisch transport. in één klap.

We kunnen dus het equivalent van het totale energieverbruik van de hele Belgische industrie samen gewoon schrappen door het introduceren van 2 bestaande dingen.

Hoe zot is dat!?

Gelukkig is dat ook wat onze overheid aan het doen is. Iedereen moet zo snel mogelijk naar een elektrische (of beter nog: geen!) auto en een warmtepomp, inclusief industrie waar mogelijk.

Om de zaken overzichtelijk te houden heb ik het minder verbruik toegevoegd als een opbrengst/productie blok in het grijs. Die moeten we dus niet effectief produceren, maar gaat er eigenlijk af bij de rode stapel in efficiëntiewinst.

E-moleculen, warmte en fossiel gas

Bepaalde industriële processen hebben enorm hoge temperaturen nodig, die kunnen we niet halen met warmtepompen. Biomethaan (uit biomassa en afval bijvoorbeeld) en E-moleculen zoals waterstof en e-methaan (opgewekt met groene energie) kunnen dat gat opvullen.

Deze paper in het prestigieuze wetenschapsblad Nature start met een zotte zin:

“In 2022, 99% of hydrogen (H2) was produced using fossil fuels”

Dju…

Het artikel gaat dan wel verder door te zeggen dat een aantal (Noord-) Afrikaanse landen hun kans beginnen zien in de toekomstige waterstofeconomie. Zij hebben genoeg zon, wind en lege ruimte / woestijnen om waterstof en andere e-fuels (zoals e-methaan) volledig uit hernieuwbare bronnen te produceren en exporteren naar Europa. De eerste deals liggen al op tafel.

Volgens EnergyVille gaan we dus van die landen in de toekomst e-moleculen importeren, goed voor

Verrassend vond ik hoeveel we zelf zouden kunnen produceren, voornamelijk dan biomethaan en biomassa, samen goed voor

Warmtenetten

Dan zijn er nog warmtenetten, in het kort: industriële processen die warmte produceren of over hebben, delen die warmte met andere industrieën, kantoren en huizen die in de buurt liggen, in plaats van zoals vandaag die warmte gewoon weg te gooien.

Dit gaat vooral werken op specifieke plaatsen zoals de regio’s rond havens en grote industrie hubs. Ze doen wel een verdienstelijke bijdrage van

Gas

We eindigen hier met een fossiele brandstof, hoe ironisch. Zelfs EnergyVille krijgt gas er niet volledig uit tegen 2050 in hun simulaties en rekent op carbon capture technologieën om de vrijgelaten CO2 van dat gas terug uit de atmosfeer te halen. Uiteindelijk heb ik ook SMRs niet meegerekend, maar die zouden theoretisch gezien genoeg capaciteit hebben om dit gasverbruik weg te krijgen, wel aan een serieus kostenplaatje. We zullen zien.

Conclusie

David MacKay, de inspiratie voor dit artikel begon zijn boek met:

to those who will not have the benefit of two billion years’ accumulated energy reserves

De generaties voor ons hebben de lotto gewonnen met fossiele brandstoffen.

We hebben onze levenstandaard gebaseerd op die eenmalige uitbetaling van energie, maar de volgende generaties gaan die energie niet meer hebben. Nu wordt pas duidelijk hoe moeilijk (maar mogelijk) het echt is om die energie te vervangen met bronnen die wel hernieuwbaar zijn.

We lezen krantenkoppen die gaan van alles is slecht, tot we zijn keigoed bezig met groene energie. De realiteit, zoals altijd, ligt ergens in het midden. We zijn goed bezig, vooral dan dankzij China’s goedkope zonne-panelen vergeten we vaak wel, en dingen zijn aan het veranderen. Maar tegelijkertijd mogen we ook niet op onze lauweren rusten en denken dat het al in orde is. Er is nog een gigantische weg te gaan. Maar het kan. Het kan!

Bronnen en methodologie

Bronnen

De FOD Economie en STATBEL publiceren de officiële energiecijfers van België.

Hier zijn de directe links naar de gebruikte Excel-bestanden:

• fodeconomie.xlsx
• statbel.xlsx
• landuse_statbel.xlsx
• eigen_berekeningen.xlsx

Methodologie

Elk getal dat er uitziet als: is een getal dat rechtstreeks komt uit de officiële excel file van een van deze 2 bronnen of mijn eigen excel voor andere berekeningen.

Als je er over hangt met je muis, kan je zien exact welke cell (of som van cellen) die ik gebruikte voor dat getal. De website zelf gaat dit getal dan omzetten naar de energie-eenheid (Wattuur, calorieën, joule of toe) die jij zelf aanduid hieronder. Afhankelijk van de context kan de website dat getal dan ook nog omzetten naar per persoon per dag, ook dat zal je zien als je over het getal gaat hangen met je muis. Dat is alles van berekeningen die er gedaan werden op de officiële cijfers en zou dus makkelijk na te kijken moeten zijn. Wanneer een complexere berekening of andere bron nodig was staat die normaal in de excel met eigen berekeningen waar je alle tussenstappen kan vinden.

Jaar: Tenzij anders vermeld zijn alle cijfers voor 2023, het jaar waar we tot nu toe de meest complete data voor hebben.

Primair vs Finaal energie: Primaire energie is de volledige, bruto, all-in energiewaarde van alle bronnen. Finaal is wat er effectief aan nuttige energie overblijft voor verbruik. Zo produceert een nucleaire reactor extreem veel warmte, naast de elektriciteit die ze maakt. Die warmte wordt meegerekend bij primaire energie, finale energie rekent alleen maar de elektriciteit mee. In dit artikel is alles gebaseerd op finale energie.

CO2 vs Energie: In dit artikel hebben we het over energieverbruik, niet CO2 uitstoot. Energie opwekking en verbruik is goed voor ruwweg % van de CO2 uitstoot, het is dus een grote factor, maar niet het hele verhaal. Landbouw, plastics en afval bijvoorbeeld zijn aanzienlijke broeikasgasuitstoters, maar verbruiken niet per se veel energie.

Gebruik van AI Elk woord dat je las in dit artikel is door een mens geschreven. Cursor (AI code editor) en Claude 4 (het gebruikte LLM) hebben het meeste van de visualisatie code en conversie logica geprogrammeerd. De code trekt op niet veel, maar het is een one-off artikel dat ik schreef in mijn vrije tijd, die LLMs hebben mijn heel veel tijd bespaard op vlak van programmeren. Daarnaast heeft Claude ook proofreads gedaan en (soms echt goede) feedback gegeven, die ik dan zelf al dan niet heb geïmplementeerd.